Kitap / Gün Olur Asra Bedel (1980) - Cengiz Aytmatov

Kitap bilinçlenmek için bir araçtır sözünü doğrular bu roman. Cengiz Aytmatov'un en başarılı yapıtlarından biridir Gün Olur Asra Bedel.

Kitap birbirinden alakasız iki hikayeyi aynı anda götürüp kesiştirebilen bir olay örgüsüne sahip.

Kitapta Yedigey/Yedike adlı yaşlı bir adamın gözünden, can dostu Kazangap'ın ölümü ardından eski anılarının birer birer su yüzüne çıkışı anlatılıyor. Yedigey KAzangap'ın defni için uğraşırken, aynı zamanda uzaya bir görev için gönderilen Parite 1-2 ve Parite 2-1 adlı kozmonotların evrenin bir ucunda bulunan akıllı canlılarla iletişime geçerler.

Kazangap'ın ölümü ile yıkılan Yedike geçmişini sorgular, anılarını selamlar ve yaşadığı şeyler onun belleğinde canlanır. Yedike bozkırın ortasında, kaybının getirdiği acıları ile uğraşırken; atmosferin dışında, Orman-Göğsü Gezegeni adı verilen yerden çağrı alan kozmonotlar, görev yerlerini terk ederek, insanlardan çok daha gelişmiş olan bu canlıların gezegenine giderler.

Olaylar geliştikçe, kozmonotlar insanlık yararı için bir daha Dünya'ya kabul edilmemek üzere kovulurlar.
Yedike ise geçirdiği onca yılı hatırlarken, bir yandan da arkadaşını Ana-Beyit mezarlığına defnetmeye çalışır.

Yazar göstermek istediğini alelade bir şekilde parmakla göstermek yerine, akıllıca yöntemler ile gözler önüne sermektedir. İki büyük devletin başkanın "insanlığın yararına" karar vermesi, insanların olan bitene karşı duyarsızlaşması ve duyarsızlaştırılması, Aytmatov'un belli etmeden taşladığı bir kaç konudur.

Kitap mankurt efsanesine de yer vererek insanların, nasıl da birer mankurta dönüştürüldüğünü göstermek istiyor aslında.
(Mankurtluk hakkında yazdığım yazı..)

Yedike'nin anıları canlanırken dönemin savaşlarının gereksizliğine de şöyle değiniliyordu:
"... Dünyanın sonu gelmişti sanki. Nereden buluyorlardı bu kadar insanı? İnsan dolu katarlar birbiri ardına sıralanıyordu..."
(Bahsedilen katarlar cephelere asker taşıyan katarlardır.)

Aytmatov'un eleştirdiği ve gözler önüne serdiği bir diğer gerçek ise KGB'nin o dönemde insanlara karşı tavrıdır. Yedike ve Kazangap'ın arkadaşı Abutalip, öğretmendir. Yaşadığı şeyleri, çocukları daha sonra okuyabilsin ve ders çıkarabilsin diye her akşam bıkmadan yazmaktadır. Ama görevliler bu anıların düşmanca olduğunu öne sürerek Abutalip'i öldürmüş ve cinayeti de ört bas etmişlerdir.

 *

Kitap gerçekten değerli bir roman.
Kısaca belirtmek gerekirse, Gün Olur Asra Bedel dönemine bir karşı çıkıştır, bir isyandır!

Yedike'nin, Kazangap'ın oğlu Sabitcan'a söylediği şu söz aklımdan çıkmıyor:
"... Eskiden insanları kafaları ile değerlendirir ve kafalarına bakarlardı. Şimdi ise kıçlarına değer veriyorlar..."

Mutlaka okunması gerek!

"Bu yerlerde trenler doğudan batıya, batıdan doğuya gider gelir, gider gelirdi...

Bu yerlerde demiryolunun her iki yanında ıssız, engin,

sarı kumlu bozkırların özeği Sarı Özek uzar giderdi.

Coğrafyada uzaklıklar nasıl Greenwich meridyeninden başlıyorsa,

bu yerlerde de mesafeler demiryoluna göre hesaplanırdı.

Trenler ise doğudan batıya, batıdan doğuya gider gelir, gider, gelirdi... "